Samenvatting
- Er is nog maar weinig onderzoek gedaan naar hoogbegaafdheid bij volwassenen.
- Tessa Kieboom en Kathleen Venderickx onderzoeken dit onderwerp al wat langer. Op basis van hun onderzoek verscheen in 2017 hun boek Meer dan intelligent.
- In hun boek introduceren ze een nieuw zijnsmodel van hoogbegaafdheid, gaan ze in op blokkades voor hun geluk en succes die je bij hoogbegaafden wel ziet en geven ze praktische adviezen hoe die te doorbreken (en zijn realistisch in de te verwachten effecten daarvan).
- De auteurs voegden met hun boek waardevolle extra inzichten toe aan de literatuur over hoogbegaafdheid. Inzichten die bovendien ook heel praktisch zijn toe te passen.
Inleiding
Er is nog betrekkelijk weinig onderzoek gedaan naar hoogbegaafdheid en specifiek bij volwassenen. Tessa Kieboom en Kathleen Venderickx zijn twee mensen die al wat langer met dit onderwerp bezig zijn. Op basis van hun onderzoek verscheen in 2017 hun boek Meer dan intelligent.
In dit artikel vat ik samen welke concepten ze afleidden uit de resultaten van hun onderzoeken. Met een paar die inzichten kun je ook vrij praktisch aan de slag, zo zal duidelijk worden.
Ik sluit dit artikel af met een korte vergelijking met eerder verschenen literatuur en een oordeel over de toegevoegde waarde van dit boek.
Een nieuw model van hoogbegaafdheid
Na een korte terugblik op het belangrijkste onderzoek naar hoogbegaafdheid introduceren Kieboom en Venderickx een aantal nieuwe modellen en concepten om naar hoogbegaafdheid te kijken. Het eerste model dat ze beschrijven illustreert dat je binnen hoogbegaafdheid twee verschillende domeinen kunt onderscheiden. Hoogbegaafdheid wordt vaak als eerste geassocieerd met intelligentie. Maar ook creativiteit en motivatie zijn hiermee verbonden. Samen vormen die eigenschappen het luik ‘Denken’.
Hoogbegaafdheid gaat echter ook vaak samen met een groot gevoel voor rechtvaardigheid, een uitzonderlijke gevoeligheid en een kritische instelling. En hoogbegaafden leggen de lat hoog. Voor zichzelf en anderen.
Die eigenschappen vormen samen het luik ‘zijn’. Een belangrijk perspectief op hoogbegaafdheid, omdat uit ander onderzoek blijkt dat het besef hoogbegaafd te zijn grote invloed heeft op de identiteit, hoe men zichzelf ziet en de levenskeuzes die men vervolgens maakt[i].
Embodio’s: wat blokkeert je als hoogbegaafde
Het tweede concept dat de auteurs in dit boek introduceren is dat van de ‘embodio’s’ (gebaseerd op het Griekse woord empódio: hindernis of barrière). In dit boek wordt eronder verstaan: ‘een welbepaalde, persoonsgebonden barrière die hoogbegaafde mensen “blessuregevoelig” maakt en hun kansen op succes kan hypothekeren’. Dit zijn de embodio’s die zij vonden:
- Jezelf als norm zien;
- Iets bereiken kost tijd;
- Communicatie (snel/to-the-point/chaotisch);
- Comfortzone verlaten (van mogelijkheden naar beperkingen);
- Een fout moet triggeren om het beter te doen;
- De lege toolbox;
- Heftige emoties;
- Overpresteren;
- Weerstand;
- Sociale omgang;
- Anders zijn.
Embodio’s – succesblokkades dus – zijn vaak onbewust. Ze komen overigens bij iedereen voor. Ze worden bij hoogbegaafden echter niet (snel) verwacht, juist omdat die slim zijn. En van welke embodio’s iemand last heeft verschilt natuurlijk, omdat iedereen uniek is.
Drie types
Op basis van de hoogbegaafden die de auteurs in al hun onderzoek tegenkwamen, onderscheiden ze drie types hoogbegaafden. Elk type heeft specifieke behoeften. Bij elk type horen ook bepaalde embodio’s meer dan andere. Dit zijn de types:
- De presteerder heeft een hoge prestatie nodig, om zich goed te kunnen voelen. Zijn of haar embodio’s zijn faalangst en overpresteren.
- De zelfstandige moet alvorens een prestatie neer te zetten het nut ervan inzien of het onderwerp moet in zijn of haar interessegebied liggen. Als embodio’s zie je bij hen: weerstand en onvoldoende tools.
- De afhankelijke wil niet afgerekend kunnen worden op een volgende verwachting. Embodio’s zijn faalangst en eigen comfortzone.
Oké, wat nu?
Misschien is je na het lezen van het boek – of deze korte samenvatting – wat duidelijker geworden wat je succes en geluk nog in de weg staat. (Misschien kan ik beter zeggen: hoe je zelf je succes en geluk in de weg staat.) Dan doet zich de vraag voor: hoe kun je die blokkades wegnemen?
Kieboom en Venderickx trekken de parallel met sporters. Je bent blessuregevoelig als HB-er en training helpt je kwetsuren te voorkomen. Ze introduceren daarvoor de ‘embodiotraining’: door goed te kijken wat je blokkades precies zijn en gedrag te ontwikkelen waardoor de effecten daarvan afnemen, nemen de blokkades af.
Dat ‘trainen’ kan in je werk, maar dat hoeft helemaal niet. Misschien is een hobby of een moeilijke privéverhouding wel een veel betere context om het uit te proberen. En dat hangt ook weer helemaal af van de vraag welke embodio je wilt aanpakken.
Zes succeswetten
Bij die training om blokkades te overwinnen kun je plezier hebben van de zes ‘succeswetten van intellectueel talent’. Ze zijn een combinatie van adviezen meer openheid te betrachten, de wereld te accepteren en niettemin het beste uit je eigen talenten te halen. Ze hebben verder weinig verheldering nodig, denk ik:
- Wet 1: Je moet menselijke diversiteit zien, aanvaarden, respecteren en inzetten.
- Wet 2: Iedere tegenslag is een opportuniteit om het beter te doen.
- Wet 3: Talentontwikkeling is een groeiproces dat tijd en inspanning vraagt.
- Wet 4: Zoek een opportuniteit binnen je interesse om je intellectuele talent te doen bloeien.
- Wet 5: Kies een omgeving die je uitdaagt, stimuleert en een warm gevoel geeft.
- Wet 6: Gebruik emotie als kracht.
Wat voegt dit boek toe?
Zoals toegelicht introduceren de auteurs van Meer dan intelligent een aantal nieuwe modellen of concepten. Mijns inziens verschilt de waarde daarvan nogal.
Allereerst het zijnsmodel van hoogbegaafdheid. Daarvan kennen we het luik ‘denken’ – intelligentie, creativiteit en motivatie – al van andere modellen. Ze staan bijvoorbeeld in het Delphimodel van hoogbegaafdheid[ii] en lijken erg op de begrippen die Renzulli opnam in zijn ‘three ring conception of giftedness.
En ook in het luik ‘zijn’ staan inderdaad begrippen die veel in verband worden gebracht met hoogbegaafdheid. Nadeel van dit model is echter dat het statisch is en nogal algemeen is. Het verbeeldt niet –zoals het Delphi-model – een interactie met de buitenwereld, noch doet het recht aan de notie dat het ‘zijn’ (in de betekenis van je hoogbegaafd voelen en daar invulling en betekenis aan geven) verandert gedurende het leven.
De embodio’s vond ik de grootste en meest waardevolle verrassing van dit boek. Ze benoemen duidelijk wat blokkades kunnen zijn. Met die kennis kan het zelfinzicht komen over wat jouw eigen hindernissen voor succes en/of geluk kunnen zijn. En met kennis begint de weg die te verbeteren.
De typen hoogbegaafden vond ik van veel minder toegevoegde waarde. Uiteindelijk zijn hoogbegaafden, zoals alle mensen, vrij uniek in hun combinatie van sterkten en zwakten. Ik vond deze onderverdeling een versimpeling die niet veel toevoegde aan mijn kennis over hoogbegaafdheid.
De succeswetten van intellectueel talent zie ik als een soort dagelijkse leefregels of houding waarmee je de wereld om je heen tegemoet treedt. Eén of meer van deze regels kunnen heel goed een uitgangspunt vormen voor je embodiotraining. Door te experimenteren kun je ervaren hoe ze voor jou uitwerken.
Hoogbegaafd en/of hoogbewust
Meer dan intelligent biedt zo een paar mooie nieuwe perspectieven op hoogbegaafdheid. Het riep echter ook weer – zo gaat dat, en gelukkig maar – vragen op over begrippen waaraan het alleen maar even kon raken.
Zo zeggen de auteurs op pagina 22:
‘Dat naarmate intelligentie afneemt, het bewustzijn beperkter wordt, is vanzelfsprekend en niets nieuws. Dat dit in omgekeerde richting echter ook zijn effect heeft, daar staan we veel minder bij stil. Toch is het wel degelijk zo dat naarmate intelligentie toeneemt, het bewustzijn ook sterker wordt. Het is juist dit verstrekte bewustzijn dat invloed uitoefent op het zijnsluik van hoogbegaafdheid.’
Over hoogbewustzijn schreef ik in mijn bespreking van het boek Coherence van Dr. Alan Watkins. Hij verwijst daarin naar het werk van Ken Wilber die stelt dat het bewustzijnsniveau van volwassen mensen zich kan doorontwikkelen tot een steeds hoger niveau dat je in verschillende lagen kunt onderscheiden.
De opmerking van Kieboom en Venderickx kun je zo lezen, dat een hoger niveau van bewustzijn alleen mogelijk is met een zekere (steeds hogere) intelligentie. Of zijn de kenmerken van het luik ‘zijn’ het gevolg van een hoger bewustzijn? En tenslotte kan het ook zo zijn dat de beide begrippen elkaar overlappen.
Ik weet het niet, want ik heb het onvoldoende onderzocht. Wel een heel interessant onderwerp om verder onderzoek naar te doen!
Kerntalent en embodio
De embodio’s die in dit boek worden geïntroduceerd, zou je kunnen trainen, zo stellen de auteurs, waardoor de blokkades afnemen. Die visie lijkt in sterk contrast te staan met de theorie achter de kerntalenten.
De kerntalenten zijn ontdekt door Daniëlle Krekels. Zij zocht als professioneel recruiter naar een manier om de kracht van mensen te vinden, waardoor beter het succes in hun nieuwe baan te voorspellen zou zijn. Na duizenden interviews vond zij 23 kerntalenten
Kerntalenten zijn een combinatie van de aard (de natuur, het zijn) van de betreffende persoon, zijn of haar potentieel (talent, aanleg, zullen kunnen) en de intrinsieke motivatie (goesting, willen) die iemand meeneemt. Ze zijn gevormd door een combinatie van ‘nature’ (aanleg) en de gebeurtenissen die jou (i.c. je hersenen) vormden in je eerste vier levensjaren.
Krekels stelt dat de kerntalenten beschrijven ‘wie je bent én wie je kunt worden’. Sleutel tot succes is wel vooral die dingen te doen die je goed kunt en fijn vindt om te doen. Werkzaamheden die deze ‘leukertjes’ niet in zich hebben, kosten je teveel energie. En je zult er nooit echt goed in worden.
Staan je (kern)talenten nu vast (Krekels) of kun je je blokkades wegtrainen (Kieboom en Venderickx)?
Het verschil tussen hun visies is kleiner dan het lijkt. Zo zeggen Kieboom en Venderickx over de embodiotraining, dat ze mogelijk is, maar geen wondermiddel is (pag. 125). Krekels maakt het onderscheid tussen kerntalenten (die dus niet te trainen zouden zijn) en ‘essentiële vaardigheden die je in ieder geval moet aanleren’.
De kunst is wel die beide goed te onderscheiden. Heel lang dingen doen die een beroep doen op kerntalenten die je nauwelijks hebt, leidt namelijk onherroepelijk tot burn-out of bore-out[iii].
Blokkade = gedrag + overtuigingen
Het idee dat je met een gericht trainingsprogramma aan de basis voor je succes kunt werken, spreekt mij persoonlijk erg aan. Wat dat betreft ben ik een kind van de huidige tijd waarin we denken dat veel maakbaar is. (En mijn ervaring is dat je, door op basis van die overtuiging te handelen, een eind komt.)
Jammer is dat de embodiotraining in het boek niet heel ver wordt uitgewerkt. Dat zou ze voor mij de kern van het boek maken. Het brengt je immers verder bij succes en geluk. Vanuit het oogpunt van wetenschappers kan ik dat wel weer begrijpen, overigens. Nieuwe kennis – als de embodio’s en de types – is empirisch waargenomen. Naar het trainen ervan is echter geen onderzoek gedaan. Er is dus veel minder over te zeggen.
Bij het begrip embodiotraining had ik wel enkele associaties waar jij misschien ook iets aan kunt hebben. In het algemeen gaat het om dingen anders gaan DOEN, om te TESTEN of OVERTUIGINGEN die hebt eigenlijk wel juist zijn. ERVAREN dat iets anders werkt dan je altijd dacht is een krachtige manier van leren. Veel beter dan het boek lezen. Beter ook dan er alleen over na te denken. Dat zijn eigenlijk maar de eerste twee stappen.
Deze manier van denken – en vooral dus ook werken – vind je ook in psychologische behandelmethoden als de Acceptance and commitment therapy[iv] en de Exposure therapy[v] . Er zijn boeken waarin je hier meer informatie over vindt en een programma om je zelf opgeworpen blokkades stap voor stap op te ruimen[vi].
In het boek Immunity to Change[vii] start dit proces bij het analyseren van je weerstand op mogelijke overtuigingen die daaraan ten grondslag liggen. Vervolgens ontwerp je een experiment waarmee je aantoont dat dit onjuist is. Puur gericht op zakelijke toepassingen is Lean startup[viii]. Ook hierin: veronderstellingen die worden getest. Maar in dit geval over hoe een product eruit zou moeten zien. De test is vervolgens of het verkoopt of niet.
Kortom, het idee achter de embodiotraining is goed, de uitwerking door Kieboom en Venderickx is beperkt, maar er zijn tal van methoden die je daar verder in kunnen helpen.
Conclusie
Tessa Kieboom en Kathleen Venderickx voegden met Meer dan intelligent aan paar goede inzichten toe aan de bestaande literatuur over hoogbegaafdheid. Het is bovendien een boek met adviezen die je praktisch kunt toepassen. Waardoor je als hoogbegaafden wellicht nog wat gerichter kunt werken aan je eigen succes en geluk.
Ben je zelf benieuwd naar de visie van deze auteurs op hoogbegaafdheid of ga je graag aan de slag met hun inzichten? Het boek kun je hier bestellen.
—-
Mijn naam is Nick Grooff. Als organisatiecoach bied ik leiders van maatschappelijke ondernemingen een uniek programma van kennis, praktische adviezen en een netwerk op innovatiegebied, waardoor je als leider je maatschappelijke onderneming vanuit haar eigen kracht sneller kan laten innoveren.
Zelfstandig zijn sinds 2000 en ‘hoogbegaafd sinds 2016’ heeft me heel wat kennis en ervaring opgeleverd. Daarmee wil ik vanaf dit jaar ook andere hoogbegaafde ondernemers en zelfstandig professionals helpen hun bedrijf succesvol te maken.
[i] Dit blijkt onder andere uit het onderzoek dat Janet van Horssen deed en doet naar het zelfconcept van hoogbegaafden vanuit levensloopperspectief. Meer informatie op haar website.
[ii] Maud Kooijman – van Thiel: Hoogbegaafd. Dat zie je zó! verslag van een onderzoek naar en een symposium over zelfbeeld en imago van hoogbegaafden. Meer informatie vind je hier.
[iii] Krachtig met KernTalenten, Daniëlle Krekels. Standaard Uitgeverij nv, 2018.
[iv] ‘In ACT wordt cliënten geleerd zich te richten op zaken die ze op directe wijze kunnen beïnvloeden, zoals hun eigen gedrag, in plaats van controle proberen te krijgen over ervaringen die niet direct te beïnvloeden zijn, zoals emoties en gedachten.’ (https://nl.wikipedia.org/wiki/Acceptance_and_commitment_therapy)
[v] ‘Exposure therapy is a technique in behavior therapy to treat anxiety disorders. Exposure therapy involves exposing the target patient to the anxiety source or its context without the intention to cause any danger. Doing so is thought to help them overcome their anxiety or distress.’ (https://en.wikipedia.org/wiki/Exposure_therapy)
[vi] Een mooi voorbeeld: Uit je hoofd en in het leven van Steven C. Hayes.
[vii] Robert Kegan and Lisa Laskow Lahey: Immunity to Change; How to Overcome It and Unlock the Potential in Yourself and Your Organization. Hier vind je meer informatie.
[viii] Eric Ries: Lean Startup; How Relentless Change Creates Radically Successful Businesses