Boekbespreking: Personality isn’t Permanent door Ben Hardy

De gedachte is algemeen aanvaard dat mensen iets hebben dat persoonlijkheid wordt genoemd en dat die gedurende hun leven min of meer vast staat.
Die gedachte heeft bezwaren. Ze gaat ervan uit dat persoonlijkheid bestaat, dat die meetbaar is en dat er valide testen zijn om die vast te stellen. Bovendien: als persoonlijkheid bestaat, deel je mensen in categorieën in. En zo’n beeld van jezelf heeft een grote kans een selffulfilling prophecy te worden.
Maar persoonlijkheid staat helemaal niet vast, schrijft Ben Hardy in zijn boek Personality isn’t Permanent. En hij onderbouwt dit met wetenschappelijke bewijzen en persoonlijke verhalen van mensen die te maken kregen met grote veranderingen in hun leven en daar een heel ander persoon van werden.
Persoonlijke ontwikkeling begint voor Hardy met de dialoog met je ‘future self’ – de mens die je over 3, 5 of 10 jaar wilt zijn. Hij reikt diverse technieken aan die je kunt gebruiken om diegene ook daadwerkelijk te worden.
Hardy’s ideeën zijn verfrissend, omdat ze een wenkend perspectief vormen alles uit je leven te halen. Zijn boek ademt de gedachte dat dat ook voor iedereen bereikbaar is en is daarmee een typisch voorbeeld van de hedendaagse maakbaarheidsgedachte.

Inleiding

Het is algemeen aanvaard dat mensen iets hebben dat persoonlijkheid wordt genoemd en dat gedurende hun leven min of meer vast staat. In zijn boek Personality isn’t Permanent ontkracht Hardy de mythes rond persoonlijkheid en reikt technieken aan om in contact met je ‘future self’ zoveel mogeljk uit het leven te halen.

Vijf mythen over persoonlijkheid

Het eerste deel van zijn boek gebruikt Hardy om op een rijtje te zetten wat hij de mythen van persoonlijkheid noemt:

Persoonlijkheden zijn in te delen in ‘typen’
Persoonlijkheid staat vast
Persoonlijkheid is een resultaat van het verleden
Persoonlijkheid moet je ontdekken
Persoonlijkheid is je waarachtige en authentieke zelf

Manieren om een persoonlijkheid te beschrijven gaan vaak uit van typen – denk aan DISC, MBTI en het Enneagram. Dat zijn volgens Hardy niet meer dan concepten – sociale of mentale constructies die veel te ver staan van de werkelijkheid. Dat modellen met persoonlijkheidstypen zo algemeen aanvaard zijn geworden, wijt hij aan de commerciële belangen en de menselijke behoefte de wereld om zich heen – inclusief zichzelf en andere mensen – overzichtelijk te maken.

Dat wordt wel iets beter met persoonlijkheidsconcepten die uitgaan van continue dimensies zoals het Big Five model. Maar ook voor die theorieën geldt: je persoonlijkheid is sterk afhankelijk van het moment van meten en de context die je daarbij in gedachten hebt.

Dat het resultaat van zulke metingen ver van de werkelijkheid staat, zou nog niet zo erg zijn als het een onschuldig spel zou zijn, maar dat is het niet. Want door zulke tests te doen, ga je jezelf zien als een bepaald persoon en in dat licht ga je toekomstige wegen zien als ‘passend ‘ en ‘haalbaar’.

Dat is schadelijk, want je kijkt niet meer objectief en optimistisch naar al je opties. Of algemener geformuleerd: het neemt je je flexibiliteit af. En juist die is de sleutel tot persoonlijke groei.

Heel kort zou je Hardy’s positie zo kunnen samenvatten: je kunt vaak meer dan je denkt, dus voorkom vooral dat je teveel denkt. Het ‘kennen’ van je persoonlijkheid en die wetenschap meenemen in je plannen voor de toekomst, is daar een voorbeeld van en dus geen goed idee.

Hardy’s filosofie

Welke filosofie stelt Ben Hardy hier tegenover?

De kern van zijn filosofie is dat de toekomst je identiteit zou moeten bepalen en dat het stellen van doelen daar een krachtig middel voor is. Hij pleit ervoor een allesomvattend doel te stellen dat een aantal jaren in de toekomst ligt en van waaruit je al je activiteiten kunt (en zou moeten) afleiden.

Het stellen van doelen komt voort uit drie dingen.

De eerste is exposure. Een doel ontstaat als je ziet dat het mogelijk is. Als je er een glimp van ervaart, het leest in een boek of het ziet in een film.

De tweede is desire. Stel jezelf de vraag wat je werkelijk wilt bereiken. Stel vragen bij de keuzes die je nu maakt en doe de dingen die je doel dichterbij brengen.

De derde is confidence. Zelfvertrouwen bouw je op door dingen te doen die moed vragen. Dus confronteer je verleden en creëer piekervaringen. Stel doelen die buiten je comfort zone liggen. Elke keer dat je een succesje behaalt, hoe klein ook, draagt bij in je zelfvertrouwen.

The future self

De auteur pakt dat samen in het concept van je ‘future self’: ontwerp bewust je toekomstige identiteit en zie en doe alles wat je doet in het licht daarvan.

Het is Hardy’s persoonlijke filosofie en uit zijn levensverhaal blijkt dat het werkt. Voor hem.

Maar hij heeft de wetenschap op zijn hand als hij verwijst naar de expectancy theory:

‘In order to have high levels of motivation, you need three things: a clear compelling goal or outcome, a path or process you believe will lead to the attainment of that goal and a belief that you execute and succeed.’

Goede adviezen

Hardy hanteert voro zichzelf een ijzeren dagritme en adviseert de lezer hetzelfde te doen. Door vroeg naar bed te gaan, bijvoorbeeld, verminder je ‘destructieve consumptie’. Immers, juist later op de avond heb je de neiging verkeerd voedsel te eten en nutteloze indrukken tot je te nemen. De tijd die je daardoor in de ochtend wint, gebruik je het beste om te sporten of extra werk te doen, voordat de werkdag feitelijk begint.

Hij adviseert je bovendien dagelijks in een dagboek schrijven. En je dan vooral te focussen op wat je in de toekomst bent en hoe je daar bent gekomen.

Blokkades

In de praktijk is dat alles om allerlei redenen niet zo gemakkelijk. Je kunt jezelf onbewust nogal in de weg – tenminste het beeld dat we hebben van onszelf en wereld kan dat doen.

Voor een deel heeft dat te maken met trauma dat we hebben opgelopen, ofwel: gebeurtenissen uit het verleden die je je op zo’n manier herinnert, dat ze zijn geworden tot blokkades voor je verdere ontwikkeling.

Hardy’s advies: praat erover met een vriend of professional. En wel op zo’n manier dat je ze anders gaat zien, op een constructievere, positievere, minder schadelijke manier.

Overigens kun je datzelfde ook betekenen voor de mensen om je heen en die zullen dat zeer op prijs stellen. Iedereen heeft van die schijnbaar kleine herinneringen waar een trauma in schuilt die je daardoor blokkeren.

Emoties herkennen en loslaten

Als mensen vertellen we voortdurend verhalen over wat we meemaken en wat dat voor ons betekent. We linken gebeurtenissen aan onze eigen identiteit en zetten die in de context van de wereld om ons heen, vanuit het beeld dat we over onszelf hebben gecreëerd. Dat roept emoties op.

Je bewust worden van hoe dit proces werkt, kan je veel narigheid besparen. Je emoties herkennen en erkennen is daar de eerste stap in. Vervolgens is het van belang onderscheid te maken tussen primaire emoties (over de gebeurtenis zelf) en secundaire emoties (wat je vervolgens over dat gevoel weer voelt). Zijn de emoties negatief? Laat ze dan los.

Een ander verhaal

Het verleden bestaat misschien uit feitelijke gebeurtenissen, ons verhaal daarover staat niet vast. Door dat verhaal bewust te herschrijven, ga je de wereld met andere ogen bekijken.

Ons verhaal over wat ons overkomen vertellen we vaak in termen van gemis. Wat liep er anders dan verwacht, wat zouden we nu beter doen. Maar elke gebeurtenis draagt ook bij in een positieve ontwikkeling. Haal eens zulke herinneringen op en herschrijf ze in termen van winst, in wat ze hebben bijgedragen in je leven.

Datzelfde kun je doen met de toekomst. Door je eigen biografie te schrijven, je zo een beeld te vormen van jezelf over drie jaar en vervolgens dat verhaal aan iedereen te vertellen.

Je omgeving herontwerpen

Tenslotte heeft onze omgeving een grote invloed op ons gedrag. Dat merk je al aan simpele dingen als de inrichting van je werkplek en je smartphone uit het zicht te liggen, maar gaat onbewust veel verder dan dat.

Hardy vertelt het verhaal van het volgende experiment om dat te illustreren. Een aantal mannen van in de zeventig worden een paar weken opgesloten in een Big Brother-achtige setting. Het hele huis is ingericht in de stijl van de jaren zeventig. Zelfs op de televisie zijn alleen oude series te zien. De lichamen (en het gedrag) van de proefpersonen werden gedurende het experiment aantoonbaar fitter (en in die betekenis ‘jonger’).

Enkele andere voorbeelden om je omgeving bewust in te richten, gericht op de persoon die je wilt zijn:

Wees je bewust van de rollen die je hebt. Het zijn je rollen die je identiteit en je biologie bepalen.
Sluit je aan bij de juiste groep, want ‘your peer Group powerfully influences your behavior and choices.’
Strategic rembering: richt je omgeving zo in dat die je herinnert aan wat belangrijk voor je is. Creëer bijv. een ‘culture wall’ van beelden en voorwerpen die je doelen illustreren.
Strategic ignorance: we zijn er inmiddels wel achter dat mensen niet gelukkiger worden van meer keuzen. Het nemen van besluiten wordt moeilijker en FOMO maakt ongelukkig. Dus: creëer een omgeving die je afsluit van verreweg het meeste wat er in de wereld gebeurt. Kies bewust voor bepaalde lijnen en bronnen van informatie en sluit de rest af.
Forcing functions: ontwerp een situatie waarin je een bepaald product oplevert.

Wat vind ik van het boek?

Zelf heb ik ook lang aangenomen dat je persoonlijkheid min of meer vaststaat en meetbaar is. Maar gaandeweg herkende ik ook dat er risico’s kleven aan een vast omlijnd beeld van jezelf creëren. Zeker als er vragen te stellen zijn bij de validiteit van het model dat je hanteert.

Hardy’s bezwaren tegen ‘persoonlijkheid’ zijn wat mij betreft dan ook terecht. Dat hij daarbij verwijst naar wetenschappelijk onderzoek, bezwaren noemt tegen de methode van meten en wijst op het risico van jezelf in een hokje plaatsen, maakt zijn argumentatie best sterk.

Ik herkende die zienswijze ook uit de levenslooppsychologie[i] waaruit onomstotelijk blijkt, dat het beeld dat we van onszelf hebben minder vast staat dan we denken. Dat komt inderdaad deels doordat we onze herinneringen steeds herschrijven vanuit de situatie waarin we nu verkeren. En die verklaren ons gedrag ook. Meer dan wat ‘persoonlijkheid’ wordt genoemd?

Aan de andere kant is het ook onmiskenbaar het geval dat je gedragsvoorkeuren hebt en energie verliest op activiteiten die daar niet invallen. Ik deed een aantal jaar geleden een kerntalentenanalyse. Door vervolgens bewust activiteiten toe te voegen die een beroep doen op mijn sterke kerntalenten ben ik een stuk gelukkiger geworden.

Het kan dus ook zijn dat er ‘iets’ als persoonlijkheid bestaat. Is die helemaal te veranderen? Dan misschien alleen ten koste van lange periodes van ongemak – juist omdat dat gedrag niet bij je huidige ‘ik’ past.

Dan is de vraag: is dat succes of toegenomen geluk uiteindelijk dat ongemak waard? Nou soms wel, denk ik. Want als je daardoor nieuwe vaardigheden leert, contacten opdoet, die bijdragen in je geluk – dan is die narigheid onderweg niet voor niets geweest.

De meeste technieken die Hardy daarvoor aanreikt heb ik grotendeels al gelezen in ander boeken (en sommige pas ik zelf ook toe). Een vorm van mediteren, je trauma’s herschrijven en dagelijks in een dagboek schrijven maakt je veerkrachtiger en creatiever en kan ik iedereen aanraden. De invloed van de omgeving is eerder uitgebreid beschreven in boeken als Situations Matter van Am Sommers en The Power of Habit van Charles Duhigg.

Het strakke dagritme en de enorme focus die Ben Hardy propageert, moet je kunnen opbrengen. Als het je lukt meer focus te krijgen en meer uren aan je ontwikkeling te besteden, verhoogt het je productiviteit. Ik denk dat we allemaal wel eens perioden hebben meegemaakt dat dit allemaal klopte en de positieve effecten ervan hebben leren kennen.

Het boek heeft echter ook een schaduwzijde. Hardy presenteert zijn aanpak als een recept.Dat is een typisch voorbeeld van de maakbaarheidsgedachte. (Ook in dit boek het verhaal hoe het Britse roeiteam toewerkte naar de Olympische spelen van 2000 en citaten van Napoleon Hill.)

Maar het idee dat je alles kunt bereiken als je maar je best doet – en impliciet dat het dus aan jou ligt als het je niet lukt je plannen waar te maken – kan juist heel schadelijk zijn voor je zelfbeeld en uiteindelijk je geluk.

Dat is waarom Ap Dijksterhuis je adviseert om als je wilt werken aan je geluk, je zelfbewustzijn niet te serieus te nemen en identificatiedoelen te vermijden[ii]. Dat is waarom Brené Brown ervoor pleit perfectionisme los te laten en compassie met jezelf te hebben[iii].

Conclusies

Het is altijd goed om op te passen voor onzin over hoe je als persoon in elkaar zit. Hardy stelt serieuze vragen bij de aanname dat we als mens een persoonlijkheid hebben, dat die min of meer vaststaat, en dat je die zou kunnen meten. Die waarschuwing is waardevol. Dat beeld van onszelf kan immers een selffulfilling prophecy worden waardoor we wegen vermijden waar we denken niet op thuis te horen.

Hardy’s ambitie en de hulpmiddelen die hij aanreikt vormen een uitnodiging alles uit je leven te halen. Dat zijn boek daarmee ook de belofte in zich heeft dat dat voor iedereen bereikbaar is maakt het een typisch voorbeeld van de hedendaagse maakbaarheidsgedachte. En daarmee ook potentieel schadelijk voor je geluk en gemoedsrust.

Het is een boek om welwillend maar met relativering te lezen.

Ben Hardy’s boek Personality isn’t Permanent verschijnt morgen. Je kunt het hier bestellen.

[i] Zie bijvoorbeeld het werk van Janet van Horssen die specifiek de levensloop van hoogbegaafden onderzoekt. Ze schrijft bijv.: ‘de ontwikkeling van het zelfbeeld is een levenslang proces.’ Meer informatie in haar interessante studie naar levensloopontwikkeling in het zelfbeeld van hoogbegaafden.

[ii] Ap Dijksterhuis: Op naar geluk; de psychologie van een fijn leven.

[iii] Brené Brown: De moed van imperfectie; Laat gaan wat je denkt te moeten zijn.