Op 3 februari van dit jaar deelde ik wat kennis en ervaringen over hoogbegaafdheid. Dat de deed ik in het HB-café Alkmaar.
(Als je de presentatie die ik gebruikte nog eens na wilt lezen, kun je die hier downloaden. Heb je naar aanleiding daarvan nog vragen? Stuur me een bericht.)
Na het HB-café vroegen verschillende mensen me nog eens die kennis op een rijtje te zetten. Welke boeken zou je kunnen lezen om iets meer over hoogbegaafdheid te weten te komen? En vooral: voor jezelf te bepalen hoe je jezelf verder zou kunnen ontwikkelen.
Daarom hier een lijstje.
Maud Kooijman – van Thiel: (2008) Hoogbegaafd. Dat zie je zó!
Dit boek beschrijft wat we in Nederland in 2008 wisten over hoogbegaafdheid bij volwassenen. In diverse artikelen schrijven deskundigen over modellen en vraagstukken verbonden aan hoogbegaafdheid. Veel is ook nu nog actueel.
Het onderzoek dat aan de basis stond van dit boek leverde één van de meest gebruikte modellen voor hoogbegaafdheid op: het Delphimodel voor hoogbegaafdheid. Dit model laat allereerst mooi zien dat hoogbegaafdheid meer is dan intelligent denken – het is namelijk ook autonoom zijn en rijk geschakeerd voelen.
Maar het grootste belang van dit model was, dat het ook de interactie met de omgeving laat zien. Een interactie die wordt gekenmerkt door gedrevenheid en nieuwsgierigheid, scheppen en hoogsensitiviteit.
Tessa Kieboom en Kathleen Verndrickx: Meer dan intelligent
Ook deze auteurs onderbouwen dat hoogbegaafdheid meer is dan intelligentie alleen. Zij introduceerden daarvoor het onderscheid tussen het luik ‘denken’ en het zijnsluik ‘voelen’.
Bij hoogbegaafden vonden de auteurs bepaalde kenmerken relatief vaak terug – kenmerken die het eigen succes vaak in de weg staan. Zij noemde deze embodio’s (gebaseerd op het Griekse woord voor barrières).
Hoe voorkom je dat die kenmerken jouw succes blokkeren? Ze geven je zes succeswetten mee.
Over dit boek schreef ik een uitgebreide boekbespreking die ook als samenvatting te lezen is.
James T. Webb (2013): Searching for Meaning
Deze Amerikaanse auteur schreef verschillende boeken over het vakgebied. Hoogbegaafdheid, zo ziet hij, gaat vaak samen met desillusie en depressie. Zo slim, gemotiveerd en perceptief zijn – en dan lukt het niet te doen wat je zinvol vindt.
Daar begint hij zijn boek mee. En met de negatieve copingstijlen waar dat toe kan leiden.
In het tweede deel van het boek buigt hij dit om en noemt hij verschillende technieken waarmee je dit om kunt draaien – met behulp waarvan je je talenten kunt gebruiken om je hoop, geluk en tevredenheid te vergroten.
Niet elke tip zal voor jou even goed werken, maar ze alleen al uitproberen doet je positiever naar de toekomst kijken.
Willem Kuipers (2007): Verleid jezelf tot excellentie
Kuipers noemde ik in het HB-café als één van de schrijvers die de term hoogbegaafdheid (bijna) vermijden. Hij introduceert de term Xi voor mensen die intellectueel vaardig zijn, zeer nieuwsgierig, autonoom, grenzenloos en vaak intellectueel zelfverzekerd zijn, maar emotioneel juist niet.
Zijn ‘gereedschap voor extra intelligente mensen’ (de ondertitel van zijn boek) bestaat uit een reflectie in zeven stappen, die hij koppelt aan het labyrint. Maar zijn boek is meer – een hele verzameling visies op je eigenschappen, potentie en valkuilen – bedoeld om je aan het denken te zetten, maar meer nog aan het werk.
Frans Corten: Uitzonderlijk talent; Gids voor hoogbegaafden, uitvinders en andere vreemde vogels
Nog zo’n schrijver die de term hoogbegaafdheid het liefst vermijdt. Aan het label heb je niet zo veel, met de verklaring voor het gevoel dat je er vaak niet helemaal bij hoort, begint het pas.
Frans legt niet zozeer een methode meer, maar een boek vol praktische levenslessen. Het leven zit nu eenmaal voor vreemde vogels wat anders in elkaar dan voor anderen.
Frans heeft een hoofd vol lessen en verhalen om die te illustreren. Hij kan daar uren over vertellen. Dat heeft hij al eens gedaan bij ons (je leest hier het verslag). We hopen hem later dit jaar nog eens te gast te hebben.
Maggie Brown, Elizabeth R. Peterson and Catherine Rawlinson (2020): Research With Gifted Adults: What International Experts Think Needs to Happen to Move the Field Forward
Deze drie auteurs hebben heel mooi in kaart gebracht hoe wetenschappelijke experts op het gebied van hoogbegaafdheid op dat moment tegen hun vakgebied aankeken (het onderzoek is inmiddels van een jaar of drie geleden).
Dat vakgebied is gefragmenteerd – dat blijkt alleen al uit de verschillende ideeën van de participerende experts. En men heeft moeite met het woord hoogbegaafd (of ‘gifted’).
Waar ze het vooral over eens zijn is dat meer onderzoek nodig is. En dat je dat het beste kunt doen in multidisciplinaire teams en communities. Het zijn goede aanbevelingen om de theoretische basis van hoogbegaafdheid steviger te maken.
Daarmee is mijn bezwaar niet weggenomen tegen een puur wetenschappelijke aanpak. Ik zie graag dat die ook praktische waarde heeft, mensen verder brengt in hun ontwikkeling. Dat had in dit artikel misschien ook wel beter gekund.
Dit artikel is alleen te lezen op websites van wetenschappelijke tijdschriften; en helaas alleen tegen betaling. Ik besprak het al eens in een blogpost, waarin ik ook de belangrijkste bevindingen samenvat.
Dabrowski
Van hem noemde ik de Theorie van de positieve desintegratie; en later ook de overexcitabilities.
Ik heb geen boeken van hem genoemd. Je vindt informatie over hem bijv. op Wikipedia. Dit artikel van Rianne van der Ven is uitgebreider en erg goed.
Robert Kegan & Lisa Laskow Lahey (2009): Immunity to Change
Deze auteurs zien dat we als mens een soort ‘immuunsysteem’ hebben, dat ons behoedt voor risicovolle veranderingen.
Aan de andere kant: je ontwikkeling als mens staat niet stil zodra je volwassen bent. Je kunt je dóór-ontwikkelen, zo blijkt. In je eerste jaren als volwassene wil je vooral ergens bij horen; vervolgens neem je graag het voortouw in het realiseren van je eigen ideeën; uiteindelijk besef je dat er meer perspectieven zijn en wil je graag anderen in staat stellen zich verder te ontwikkelen.
De groei naar elke volgende fase gaat gepaard met een crisis – net zoals Dabrowski die ziet. En elk stadium komt met eigen veronderstellingen hoe het leven werkt. Je moet om te kunnen groeien dus afstand nemen van gedachten die je eerst nog zekerheid gaven.
Dat proces kun je versnellen door jezelf stap-voor-stap aan verandering bloot te stellen. Een mooi voorbeeld van iemand die dat deed is de Koreaans/Amerikaanse entrepreneur Jia Jang. Hij was bang voor afwijzing en zocht die juist daarom 100 dagen achter elkaar op.
Van dit boek maakte ik een samenvatting / boekbespreking die je hier kunt lezen.
Steven C. Hayes (2005, 2021): Uit je hoofd in het leven
Een van de uitvinders van de acceptance and commitment therapie. Deze behandelmethode uit de klinische psychologie wordt vaak ingezet tegen bijv. depressieve klachten. Je kunt er ook zelf prima mee aan de slag als je verstand je af en toe in de weg zit (en dat is zo).
Let wel op: ervaar je zelf acute of ernstige psychische problemen, neem dan contact op met je huisarts of je bedrijfsarts. Zij of hij kan je indien nodig doorverwijzen naar een GGZ-instelling.
Waarom zit dat verstand je soms in de weg? Hayes legt dat precies uit: ons verstand is alleen bedoeld om praktische problemen op te lossen (hoe krijg ik die bananen uit de boom), niet om vragen over ons eigen bestaan aan te pakken.
In zijn boek vind je vele technieken – om te ervaren hoe je verstand een loopje met je neemt, hoe je het kunt afleiden of voor heel even uit kunt zetten. Vooral van belang is zijn nadruk op waardengericht leven. Ook dat is niet gegarandeerd gemakkelijker, maar het levert wel heel veel op.
Brené Brown: De moed van imperfectie
Brown werd bekend door haar onderzoek naar schaamte en wat het met mensen doet. Volgens haar kun beter kiezen je kwetsbaar op te stellen. Maar dat vraagt moed.
De praktijk is helaas dat we vaak vastzitten in ons eigen perfectionisme en daarmee onze authenticiteit verliezen. Een betere weg is veerkracht te ontwikkelen, relaties te verdiepen, de juiste omgeving te kiezen en hulp te vragen.
Heel mooi zoals Brown dat beschrijft. Af en toe ook heel praktische tips, zoals: wat doe je als je overprikkeld bent? 1. Duidelijkheid scheppen; 2. Informatie verzamelen; 3. Positieve actie ondernemen.
Ap Dijksterhuis (2015): Op naar geluk; De psychologie van een fijn leven
Deze hoogleraar psychologie inventariseerde alle kennis over wat gelukkig(er) maakt en kwam tot twaalf ideeën voor een gelukkiger leven. Vlot geschreven, rijk aan kennis en uiteindelijk ook heel praktisch.
Tenslotte
Er zijn mooie boeken geschreven over hoogbegaafdheid en over de voor- en nadelen die daarbij horen. En nog meer boeken over hoe je jezelf beter kun leren kennen – en vervolgens een positieve ontwikkeling kunt inzetten.
Ik heb er in dit artikel een paar genoemd – boeken waar ik zelf zo veel aan heb gehad dat ik de belangrijkste boodschap ervan heb gedeeld in het HB-café.
Aan welk boek heb jij veel gehad? Deel in de comments hieronder!